ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Στη σύγχρονη εποχή υπάρχουν παράγοντες που καθιστούν δυσκολότερη τη λήψη αποφάσεων σε σχέση με το παρελθόν.
Με την ανάπτυξη της τεχνολογίας δημιουργήθηκαν πλήθος νέων επαγγελμάτων ενώ παράλληλα οι μηχανές αναζήτησης μέσω διαδικτύου ( google κ.α.) διευκόλυναν πολύ την πρόσβαση σε πληροφορίες.
Το γεγονός, όμως, της ύπαρξης υπερπληθώρας πληροφοριών, οι οποίες είναι συχνά αμφιβόλου αξιοπιστίας, δεν έκανε πιο εύκολη τη διαδικασία λήψης αποφάσεων.
Οι εναλλακτικές λύσεις είναι πολύ περισσότερες από ό,τι παλιότερα οπότε αντίστοιχα μεγαλύτερη
είναι και η δυσκολία επιλογής.
Είναι, λοιπόν, φανερή η σημασία της δεξιότητας λήψης αποφάσεων προκειμένου το ίδιο να καταστεί υπεύθυνο για την εξέλιξή του (Butcher, 1997).
Ως δεξιότητες λήψης απόφασης εννοούνται οι γενικές δεξιότητες επεξεργασίας πληροφοριών που
χρησιμοποιούνται από τα άτομα για την επίλυση προβλημάτων και τη λήψη σχετικών αποφάσεων.
Επιγραμματικά οι δεξιότητες αυτές είναι οι εξής:
Επικοινωνία, ανάλυση, σύνθεση, εκτίμηση και εκτέλεση (Sampson, Peterson, Lenz,
Reardon, & Saunders, 1996). Υπάρχουν διάφορες τεχνικές που βοηθούν το άτομο να κάνει την καλύτερη επιλογή χρησιμοποιώντας τις διαθέσιμες πληροφορίες
(Montgomery & Svenson, 1989˙ Sidiropoulou-Dimakakou et al., 2006).
Το άτομο που κατέχει τις τεχνικές αυτές μπορεί να υπολογίσει τα πιθανά αποτελέσματα κάθε
επιλογής, να επεξεργασθεί τη σημασία των διάφορων παραγόντων και να επιλέξει την καλύτερη λύση.
1) Εννοιολογικές διακρίσεις.
Υπάρχουν πολλοί ορισμοί για την έννοια της «απόφασης». Γενικότερα, η διαδικασία λήψης απόφασης είναι η διαδικασία κατά την οποία το άτομο επιλέγει μεταξύ δύο ή περισσότερων εναλλακτικών λύσεων για να λύσει κάποιο άμεσο ή μακροπρόθεσμο πρόβλημά του ή για να εκμεταλλευτεί μια άμεση ευκαιρία.
Η απόφαση, λοιπόν, είναι μια διαδικασία που οδηγεί σε κάποιο αποτέλεσμα και δεν
αποτελεί απλώς τη στιγμή της επιλογής.
Οι παράγοντες που επηρεάζουν το άτομο στη λήψη αποφάσεων έχουν γίνει αντικείμενο μελέτης από πολλούς ερευνητές.
Μια λειτουργική ομαδοποίηση των παραγόντων αυτών είναι η ακόλουθη (Δημητρόπουλος, 2003˙ Goldstein & Hogarth, 1997˙ Rosenhead, 1996):
Προσωπικά χαρακτηριστικά
Σε αυτή την ομάδα ανήκουν οι παράγοντες που έχουν την αφετηρία τους στο άτομο.
Διακρίνονται σε βιολογικούς/κληρονομικούς και σε επίκτητους. Πολλοί παράγοντες
είναι δύσκολο να ενταχθούν σε μία μόνο από τις παραπάνω κατηγορίες, καθώς είναι
αποτέλεσμα συνδυασμού βιολογικών και περιβαλλοντικών επιδράσεων. Επομένως, η
διάκριση σε αυτές πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο ενδεικτικά. Στα προσωπικά
χαρακτηριστικά εντάσσονται παράγοντες όπως οι ανάγκες, οι αξίες, η νοητική
κατάσταση, τα κίνητρα, η συναισθηματική ωριμότητα, ο βαθμός αυτογνωσίας.
Περιβαλλοντικοί παράγοντες
Το περιβάλλον, λαμβανόμενο ως σύστημα, αποτελείται από υποσυστήματα, όπως το φυσικό, το οικονομικό, το επαγγελματικό, το εκπαιδευτικό, το θρησκευτικό, το πολιτισμικό κ.α. που επηρεάζουν το άτομο στη λήψη αποφάσεων.
Παράγοντες σχετικοί με την απόφαση
Αυτοί οι παράγοντες είναι εξωτερικοί αλλά έχουν άμεση σχέση με την ίδια την απόφαση. Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται παράγοντες όπως η ποιότητα και ποσότητα της πληροφορίας, ο βαθμός επικινδυνότητας, η πίεση χρόνου, η δυνατότητα αναστρεψιμότητας, οι πιθανές συνέπειες, ο βαθμός πιθανής αλλαγής.
Πολλά από τα λάθη που γίνονται κατά τη λήψη αποφάσεων σχετίζονται με ελλιπή πληροφόρηση, μη επαρκή γνώση του εαυτού, υπερβολική εμπιστοσύνη στον εαυτό ή υποτίμησή του, λανθασμένες κρίσεις και εκτιμήσεις.
Θεωρίες λήψης απόφασεων.
1. Το μοντέλο του Hilton
Το μοντέλο που προτείνει ο Hilton (1962) συνδυάζει τη θεωρία του Festinger για τη «γνωστική ασυμφωνία» με τη γνωστική ψυχολογία και ειδικά με τη γνωστική επεξεργασία πληροφοριών. Γνωστική ασυμφωνία υπάρχει όταν το άτομο ασπάζεται ταυτόχρονα στάσεις ασυμβίβαστες μεταξύ τους ή όταν υπάρχει διάσταση μεταξύ των πεποιθήσεων του και της πραγματικής συμπεριφοράς. Όταν το άτομο πρέπει να κάνει μια επιλογή (ο Hilton κάνει λόγο ειδικά για επιλογή επαγγελματικής κατεύθυνσης) βρίσκεται σε κατάσταση μη ισορροπίας και επιδιώκει την αποκατάσταση της νοητικής ισορροπίας.
Η διαδικασία λήψης απόφασης αρχίζει με κάποιο περιβαλλοντικό ερέθισμα, το
οποίο φέρνει το άτομο σε κατάσταση μη ισορροπίας. Τότε ενεργοποιείται ο μηχανισμός αποκατάστασης της νοητικής ισορροπίας.
Αρχικά, γίνεται έλεγχος για να διαπιστωθεί αν υπάρχει γνωστική ασυμφωνία. Αν δεν υπάρχει τότε η λήψη απόφασης είναι εύκολη. Αν όμως υπάρχει, τότε ενεργοποιείται το σύστημα επανεξέτασης και
αναπροσαρμογής του ερεθίσματος των πληροφοριών για ανατροφοδότηση στην είσοδο και δημιουργία ενός σχεδίου δοκιμαστικής απόφασης.
Μια σειρά τέτοιων διαδικασιών οδηγεί στην τελική ενέργεια που επαναφέρει την ισορροπία.
Σε καταστάσεις γνωστικής ασυμφωνίας τα άτομα αντιδρούν με ποικίλους
τρόπους.
Ο Hilton κάνει λόγο για τέσσερεις:
προσωρινός συμβιβασμός με πιθανή αναβολή της απόφασης
απόρριψη του ερεθίσματος λόγω σοβαρής ασυμφωνίας
υπερίσχυση του ερεθίσματος και λήψη ευνοϊκής απόφασης
τροποποίηση τόσο στοιχείων σχετικών με το ερέθισμα όσο και στοιχείων σχετικών με την αντίδραση ώστε να επέλθει ισορροπία.
2. Το μοντέλο του Katz
Το μοντέλο που προτείνει ο Katz (1963) αναφέρεται ειδικά στη λήψη αποφάσεων
σχετικών με τη σταδιοδρομία. Κατά τη διαδικασία λήψης απόφασης παίζουν ρόλο
τρία κυρίως στοιχεία:
σύστημα αξιών του ατόμου
σύστημα πληροφοριών
σύστημα πρόβλεψης των πιθανών εκβάσεων.
Το άτομο αξιολογεί και ιεραρχεί τις εναλλακτικές επιλογές λαμβάνοντας υπόψη την πιθανότητα επιτυχίας και την αξία που τους έχει προσδώσει. Καλύτερη λύση κρίνεται αυτή με τη μεγαλύτερη προσδοκώμενη αξία.
3. Η θεωρία των Kaldor & Zytowsky
Η θεωρία αυτή (1969) ανήκει στις λογικο-οικονομικές θεωρίες λήψης απόφασης.
Εστιάζεται κυρίως στη λήψη επαγγελματικών αποφάσεων. Οι ακόλουθοι παράγοντες
επηρεάζουν τη διαδικασία λήψης απόφασης:
το σύστημα προτιμήσεων του ατόμου
τα διαθέσιμα μέσα τη στιγμή της απόφασης
ο βαθμός ικανοποίησης από κάθε πιθανή έκβαση.
Κατά τη διαδικασία λήψης απόφασης το άτομο συγκρίνει τα «εισερχόμενα» με τα «εξερχόμενα», συγκρίνει δηλ. το όφελος των αποτελεσμάτων με το κόστος επίτευξης τους.
Έτσι, προκύπτει η καθαρή αξία κάθε εναλλακτικής επιλογής.
4. Η θεωρία του Gati
O Gati (1986) διαμόρφωσε ένα μοντέλο λήψης αποφάσεων το οποίο ονόμασε «μοντέλο διαδοχικού αποκλεισμού». Για την ανάπτυξη της θεωρίας αυτής βασίστηκε στις απόψεις του Tversky για τον αποκλεισμό εναλλακτικών επιλογών με βάση κάποιες προδιαγραφές.
Σε κάθε εναλλακτική επιλογή υπάρχουν διάφορες ποιοτικές και ποσοτικές
διαστάσεις. Το άτομο επιλέγει μια τέτοια διάσταση και τη μετατρέπει σε κριτήριο, σύμφωνα με το οποίο συγκρίνει τις διάφορες επιλογές μεταξύ τους. Έτσι με κριτήριο τη διάσταση αυτή το άτομο καταλήγει στον αποκλεισμό κάποιων επιλογών.
5. Το μοντέλο του Gellat
Σύμφωνα με τον Gellat (1962) οι απαιτούμενες προϋποθέσεις για τη λήψη απόφασης είναι:
ύπαρξη ενός ατόμου που πρέπει να πάρει κάποια απόφαση και ύπαρξη τουλάχιστον δύο εναλλακτικών επιλογών.
Πολύ σημαντικός είναι ο ρόλος των πληροφοριών που έχει το άτομο στη διάθεση του.
Η διαδικασία λήψης απόφασης, σύμφωνα με το μοντέλο του Gellat έχει διάφορα
στάδια:
συλλογή των σχετικών πληροφοριών, εκτίμηση των πιθανών αποτελεσμάτων
κάθε επιλογής και εκτίμηση της πιθανότητας να πραγματοποιηθούν.
εκτίμηση του πόσο επιθυμητά είναι τα αποτελέσματα αυτά.
κατάληξη σε μια απόφαση (τελική ή διερευνητική). Αν η απόφαση είναι
διερευνητική τότε το άτομο αναζητά περισσότερες πληροφορίες και αρχίζει νέος
κύκλος μέχρι να καταλήξει σε νέα απόφαση (τελική ή διερευνητική).
6. Η θεωρία του Vroom
Ο Vroom (1964) πρότεινε ένα ιδιαίτερα σύνθετο μαθηματικο-στατιστικό μοντέλο
λήψης απόφασης.
Περιλαμβάνει δύο επιμέρους μοντέλα: το μοντέλο του σθένους και το μοντέλο της δύναμης.
Γίνεται διάκριση μεταξύ προτίμησης, επιλογής και κατάληξης σε λύση.
Πιο συγκεκριμένα:
το άτομο προτιμά την επιλογή με το μεγαλύτερο «σθένος». Το σθένος είναι ο
βαθμός επιθυμητότητας της επιλογής και προκύπτει από τη συνεκτίμηση των
προβλεπόμενων αποτελεσμάτων και των αξιών του ατόμου.
το άτομο επιλέγει τη λύση με τη μεγαλύτερη «δύναμη». Η δύναμη είναι οι
«προσδοκίες», δηλ. οι πιθανότητες επιτυχίας κάθε εναλλακτικής επιλογής.
το άτομο καταλήγει στη λύση με τις ρεαλιστικότερες πιθανότητες για επιτυχία.
7. Η θεωρία των Tiedeman & O’Hara
Η θεωρία των Tiedeman & O’Hara (1963) αναφέρεται στη διαδικασία λήψης απόφασης.
Η αρχική της μορφή διατυπώθηκε από τον Tiedeman το 1961.
Σύμφωνα με την θεωρία αυτή, η διαδικασία λήψης επαγγελματικής απόφασης
περιλαμβάνει δύο κύρια στάδια:
Φάση προετοιμασίας.
Περιλαμβάνει τα ακόλουθα υποστάδια:
διερεύνηση (το άτομο συλλέγει πληροφορίες και εξετάζει τις εναλλακτικές
λύσεις).
αποκρυστάλλωση (το άτομο εστιάζει την προσοχή του σε μια ομάδα
λύσεων).
επιλογή (το άτομο επιλέγει συγκεκριμένη κατεύθυνση).
διασάφηση (το άτομο οριστικοποιεί την επιλογή του και δημιουργεί
σχέδιο δράσης).
Φάση υλοποίησης και προσαρμογής.
Περιλαμβάνει τα ακόλουθα υποστάδια:
είσοδος στο νέο επαγγελματικό / εκπαιδευτικό χώρο και προσπάθεια
προσαρμογής.Πρόγραμμα ανάπτυξης δεξιοτήτων λήψης εκπαιδευτικών & επαγγελματικών αποφάσεων
στάδιο αναμόρφωσης: Το άτομο, αφού νιώσει αποδεκτό, προσπαθεί να
επηρεάσει το περιβάλλον του.
στάδιο ολοκλήρωσης: Επιτυγχάνεται ισορροπία ανάμεσα στις απαιτήσεις
του περιβάλλοντος και τις επιθυμίες και ανάγκες του ατόμου.
Στη διαδικασία αυτή σημαντικό ρόλο παίζουν οι μηχανισμοί ταύτισης και
διαφοροποίησης με πρόσωπα και απόψεις.
8. Η θεωρία του Harren
Ο Harren (1979) βασίστηκε στη θεωρία των Tiedeman & O’Hara για να διαμορφώσει μια νέα θεωρία λήψης απόφασης, σύμφωνα με την οποία η διαδικασία λήψης απόφασης έχει τα ακόλουθα στάδια:
Γνώση του εαυτού και γνώση του περιβάλλοντος.
Σχεδιασμός, οργάνωση και υλοποίηση όλης της διαδικασίας λήψης
απόφασης.
Δέσμευση του ατόμου για την υλοποίηση της συγκεκριμένης επιλογής.
Υλοποίηση της συγκεκριμένης επιλογής.
.
Μορφές συμπεριφοράς κατά τη λήψη αποφάσεων
Αρκετοί ερευνητές έχουν ασχοληθεί με τις μορφές συμπεριφοράς που εκδηλώνει το άτομο κατά τη διαδικασία λήψης απόφασης (λ.χ. Αrroba, 1977˙ Gellat, 1989˙ Krumboltz et al., 1979).
Ένα από τα πιο ευρέως αναγνωρισμένα συστήματα ταξινόμησης των τρόπων λήψης απόφασης (Leong et al., 1987˙ Phillips et al., 1984˙ Phillips et al., 1985) πρότεινε ο Harren (1979), ο οποίος κάνει λόγο για τρία πρότυπα συμπεριφοράς που εμφανίζονται πιο συστηματικά στη λήψη αποφάσεων και σηματοδοτούν τρεις τρόπους λήψης απόφασης: τον λογικό, τον διαισθητικό και τον εξαρτημένο.
Αυτοί οι τρόποι δείχνουν τον βαθμό στον οποίο το άτομο αναλαμβάνει προσωπική ευθύνη για τη λήψη απόφασης ή επιρρίπτει την ευθύνη στην τύχη ή στους άλλους και τον βαθμό στον οποίο χρησιμοποιεί λογικές αντί για συναισθηματικές στρατηγικές στη λήψη απόφασης.
Λογικός τρόπος: Στηρίζεται στη λογική επεξεργασία.
Τα άτομα αναλαμβάνουν την ευθύνη των πράξεων τους. Ενεργούν με βάση την προγενέστερη
εμπειρία και συσχετίζουν τις εμπειρίες με πιθανές επιπτώσεις στο μέλλον.
Οι ενέργειες τους είναι συνειδητές, αναζητούν πληροφορίες σχετικές με την απόφαση και δρουν υπεύθυνα (Δημητρόπουλος, 2003˙ Σιδηροπούλου-Δημακάκου, 1993).
Αυτός ο τρόπος λήψης απόφασης λαμβάνει υπόψη τόσο τη διάσταση του εαυτού όσο και τη διάσταση του περιβάλλοντος.
Μολονότι ο λογικός τρόπος θεωρείται ο καλύτερος τρόπος λήψης απόφασης, δεν πρέπει να παραγνωρίζεται η σημασία των συναισθημάτων των ατόμων αλλά και η σημασία που έχει για τα άτομα αυτά η γνώμη των άλλων.
Η διαδικασία λήψης απόφασης που βασίζεται στον λογικό τρόπο περιλαμβάνει τα
ακόλουθα στάδια (Sidiropoulou-Dimakakou et al, 2006):
Γνώση του προβλήματος:
Χρειάζεται σαφής προσδιορισμός της κατάστασης που απαιτεί τη λήψη απόφασης.
Συγκέντρωση σχετικών πληροφοριών:
Το άτομο πρέπει να αναζητήσει πληροφορίες από έγκυρες πηγές, να μιλήσει με άτομα που γνωρίζουν το θέμα κ.α.
Στο τέλος του σταδίου αυτού πρέπει να έχει αποκτήσει γνώση τόσο σχετικά με τα
χαρακτηριστικά του εαυτού του όσο και σχετικά με τον κόσμο της εργασίας.
Παραγωγή εναλλακτικών λύσεων:
Το άτομο βλέπει το θέμα από διάφορες οπτικές
Πρέπει να δώσει προσοχή στα παρακάτω στοιχεία:
α) για την αξιολόγηση κάποιων από τις εναλλακτικές λύσεις ενδέχεται να χρειάζεται η συγκέντρωση περισσότερων πληροφοριών, β)
ενδεχομένως κάποιες από τις επιλογές μπορούν να συνδυαστούν και γ) κάθε επιλογή θα έχει συγκεκριμένες συνέπειες.
Αξιολόγηση των εναλλακτικών επιλογών και δέσμευση σε μία: Οι υπόλοιπες
επιλογές θα διαγραφούν πρόσκαιρα και μερικές φορές μόνιμα.
Εφαρμογή: Χρειάζεται βήμα προς βήμα προγραμματισμός των ενεργειών που
πρέπει να γίνουν για την υλοποίηση της απόφασης και στη συνέχεια υλοποίηση
των ενεργειών αυτών.
Διαρκής Αξιολόγηση: Αν η πορεία δράσης που επέλεξε το άτομο δεν έχει τα
προσδοκώμενα ή επιθυμητά αποτελέσματα, τότε πρέπει να επανεκτιμήσει τους
στόχους του και τις εναλλακτικές του επιλογές.
Διαισθητικός τρόπος: Στηρίζεται περισσότερο στη διαίσθηση και λιγότερο στη λογική.
Οι αποφάσεις αυτού του τύπου είναι αυθόρμητες και απαιτούν λίγο
χρόνο, λίγες πληροφορίες και ελάχιστο σχεδιασμό. Το άτομο χρησιμοποιεί τη
φαντασία του και δίνει προσοχή στα παρόντα συναισθήματα (Frank, 1988). Ο
διαισθητικός τρόπος λήψης απόφασης χαρακτηρίζεται από μικρή πρόβλεψη του
μέλλοντος και έλλειψη αναζήτησης πληροφοριών και ορθολογικής αξιολόγησης των
εναλλακτικών επιλογών. Οι διαισθητικές αποφάσεις είναι χρήσιμες σε επείγουσες ή
απρόβλεπτες καταστάσεις και στις διαπροσωπικές σχέσεις (όπου υπάρχει αδυναμία
πρόβλεψης των αντιδράσεων των άλλων). Δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται ως
εύκολη λύση για να αποφύγει το άτομο τη συλλογή πληροφοριών.
Εξαρτημένος τρόπος: Χρησιμοποιείται από άτομα που κατά τη λήψη αποφάσεων εξαρτώνται από τη γνώμη, τις επιθυμίες και τις προσδοκίες των άλλων.
Υπάρχει άρνηση της προσωπικής ευθύνης και το άτομο την επιρρίπτει σε άλλους.
Όμως, ακόμα και αν η λήψη απόφασης ανατεθεί σε άλλους, οι συνέπειες της
απόφασης θα αφορούν το ίδιο το άτομο. Οι αποφάσεις αυτού του τύπου είναι εύκολες
αφού απαιτούν απλή αποδοχή της επιλογής των άλλων. Είναι χρήσιμες για ζητήματα
μικρής σημασίας, καθώς έτσι το άτομο εξοικονομεί χρόνο. Δεν πρέπει να Πρόγραμμα ανάπτυξης δεξιοτήτων λήψης εκπαιδευτικών & επαγγελματικών αποφάσεων
χρησιμοποιούνται ως εύκολη λύση για να αποφύγει το άτομο τη συλλογή
πληροφοριών ή επειδή φοβάται να επιλέξει μόνο του.
Κατά τους Tiedeman & O’Hara (1963) η αποτελεσματικότητα μιας απόφασης
εξαρτάται από τον βαθμό γνώσης του εαυτού και του περιβάλλοντος. Στη θεωρία
τους κάνουν λόγο για τέσσερις τρόπους προσέγγισης της κατάστασης απόφασης: α) η
αδυναμία γνώσης τόσο του εαυτού μας όσο και του περιβάλλοντος προκαλεί μια
κατάσταση σύγχυσης (ή «παράλυσης») που καθιστά αδύνατη τη λήψη απόφασης, β)
η γνώση του εαυτού σε συνδυασμό με την έλλειψη γνώσης του περιβάλλοντος οδηγεί
σε διαισθητική απόφαση, γ) η έλλειψη γνώσης του εαυτού σε συνδυασμό με γνώση
των συνθηκών του περιβάλλοντος οδηγεί σε εξαρτημένη απόφαση και δ) η γνώση
τόσο του εαυτού όσο και του περιβάλλοντος συνδέεται με τη λογική απόφαση.
Παρουσιάστηκαν στην παραπάνω μελέτη μελέτη την οποία είδαμε Εννοιολογικές διακρίσεις,Θεωρίες λήψης απόφασεων,και Μορφές συμπεριφοράς κατά τη λήψη αποφάσεων.
Επίλογος
Επιμέλεια
ΑΚΡΙΒΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ - http://akrivosgeorgefx.blogspot.gr/
Πάροχος εντολών σε συναλλαγές με μόχλευση και διαχειριστής επενδύσεων. Τεχνικός αναλυτής τιμών σε χρηματοικονομικά προιόντα(νομισματικές ισοτιμίες, δείκτες, μετοχές, εμπορεύματα κ.α.)
ΑΡΘΟΓΡΑΦΙΑ ΣΧΕΤΙΚΗ ΜΕ ΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΘΕΜΑΤΑ.
http://marketnews.gr/author/65/akrivos_giorgos
Στη σύγχρονη εποχή υπάρχουν παράγοντες που καθιστούν δυσκολότερη τη λήψη αποφάσεων σε σχέση με το παρελθόν.
Με την ανάπτυξη της τεχνολογίας δημιουργήθηκαν πλήθος νέων επαγγελμάτων ενώ παράλληλα οι μηχανές αναζήτησης μέσω διαδικτύου ( google κ.α.) διευκόλυναν πολύ την πρόσβαση σε πληροφορίες.
Το γεγονός, όμως, της ύπαρξης υπερπληθώρας πληροφοριών, οι οποίες είναι συχνά αμφιβόλου αξιοπιστίας, δεν έκανε πιο εύκολη τη διαδικασία λήψης αποφάσεων.
Οι εναλλακτικές λύσεις είναι πολύ περισσότερες από ό,τι παλιότερα οπότε αντίστοιχα μεγαλύτερη
είναι και η δυσκολία επιλογής.
Είναι, λοιπόν, φανερή η σημασία της δεξιότητας λήψης αποφάσεων προκειμένου το ίδιο να καταστεί υπεύθυνο για την εξέλιξή του (Butcher, 1997).
Ως δεξιότητες λήψης απόφασης εννοούνται οι γενικές δεξιότητες επεξεργασίας πληροφοριών που
χρησιμοποιούνται από τα άτομα για την επίλυση προβλημάτων και τη λήψη σχετικών αποφάσεων.
Επιγραμματικά οι δεξιότητες αυτές είναι οι εξής:
Επικοινωνία, ανάλυση, σύνθεση, εκτίμηση και εκτέλεση (Sampson, Peterson, Lenz,
Reardon, & Saunders, 1996). Υπάρχουν διάφορες τεχνικές που βοηθούν το άτομο να κάνει την καλύτερη επιλογή χρησιμοποιώντας τις διαθέσιμες πληροφορίες
(Montgomery & Svenson, 1989˙ Sidiropoulou-Dimakakou et al., 2006).
Το άτομο που κατέχει τις τεχνικές αυτές μπορεί να υπολογίσει τα πιθανά αποτελέσματα κάθε
επιλογής, να επεξεργασθεί τη σημασία των διάφορων παραγόντων και να επιλέξει την καλύτερη λύση.
1) Εννοιολογικές διακρίσεις.
Υπάρχουν πολλοί ορισμοί για την έννοια της «απόφασης». Γενικότερα, η διαδικασία λήψης απόφασης είναι η διαδικασία κατά την οποία το άτομο επιλέγει μεταξύ δύο ή περισσότερων εναλλακτικών λύσεων για να λύσει κάποιο άμεσο ή μακροπρόθεσμο πρόβλημά του ή για να εκμεταλλευτεί μια άμεση ευκαιρία.
Η απόφαση, λοιπόν, είναι μια διαδικασία που οδηγεί σε κάποιο αποτέλεσμα και δεν
αποτελεί απλώς τη στιγμή της επιλογής.
Οι παράγοντες που επηρεάζουν το άτομο στη λήψη αποφάσεων έχουν γίνει αντικείμενο μελέτης από πολλούς ερευνητές.
Μια λειτουργική ομαδοποίηση των παραγόντων αυτών είναι η ακόλουθη (Δημητρόπουλος, 2003˙ Goldstein & Hogarth, 1997˙ Rosenhead, 1996):
Προσωπικά χαρακτηριστικά
Σε αυτή την ομάδα ανήκουν οι παράγοντες που έχουν την αφετηρία τους στο άτομο.
Διακρίνονται σε βιολογικούς/κληρονομικούς και σε επίκτητους. Πολλοί παράγοντες
είναι δύσκολο να ενταχθούν σε μία μόνο από τις παραπάνω κατηγορίες, καθώς είναι
αποτέλεσμα συνδυασμού βιολογικών και περιβαλλοντικών επιδράσεων. Επομένως, η
διάκριση σε αυτές πρέπει να χρησιμοποιείται μόνο ενδεικτικά. Στα προσωπικά
χαρακτηριστικά εντάσσονται παράγοντες όπως οι ανάγκες, οι αξίες, η νοητική
κατάσταση, τα κίνητρα, η συναισθηματική ωριμότητα, ο βαθμός αυτογνωσίας.
Περιβαλλοντικοί παράγοντες
Το περιβάλλον, λαμβανόμενο ως σύστημα, αποτελείται από υποσυστήματα, όπως το φυσικό, το οικονομικό, το επαγγελματικό, το εκπαιδευτικό, το θρησκευτικό, το πολιτισμικό κ.α. που επηρεάζουν το άτομο στη λήψη αποφάσεων.
Παράγοντες σχετικοί με την απόφαση
Αυτοί οι παράγοντες είναι εξωτερικοί αλλά έχουν άμεση σχέση με την ίδια την απόφαση. Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται παράγοντες όπως η ποιότητα και ποσότητα της πληροφορίας, ο βαθμός επικινδυνότητας, η πίεση χρόνου, η δυνατότητα αναστρεψιμότητας, οι πιθανές συνέπειες, ο βαθμός πιθανής αλλαγής.
Πολλά από τα λάθη που γίνονται κατά τη λήψη αποφάσεων σχετίζονται με ελλιπή πληροφόρηση, μη επαρκή γνώση του εαυτού, υπερβολική εμπιστοσύνη στον εαυτό ή υποτίμησή του, λανθασμένες κρίσεις και εκτιμήσεις.
Θεωρίες λήψης απόφασεων.
1. Το μοντέλο του Hilton
Το μοντέλο που προτείνει ο Hilton (1962) συνδυάζει τη θεωρία του Festinger για τη «γνωστική ασυμφωνία» με τη γνωστική ψυχολογία και ειδικά με τη γνωστική επεξεργασία πληροφοριών. Γνωστική ασυμφωνία υπάρχει όταν το άτομο ασπάζεται ταυτόχρονα στάσεις ασυμβίβαστες μεταξύ τους ή όταν υπάρχει διάσταση μεταξύ των πεποιθήσεων του και της πραγματικής συμπεριφοράς. Όταν το άτομο πρέπει να κάνει μια επιλογή (ο Hilton κάνει λόγο ειδικά για επιλογή επαγγελματικής κατεύθυνσης) βρίσκεται σε κατάσταση μη ισορροπίας και επιδιώκει την αποκατάσταση της νοητικής ισορροπίας.
Η διαδικασία λήψης απόφασης αρχίζει με κάποιο περιβαλλοντικό ερέθισμα, το
οποίο φέρνει το άτομο σε κατάσταση μη ισορροπίας. Τότε ενεργοποιείται ο μηχανισμός αποκατάστασης της νοητικής ισορροπίας.
Αρχικά, γίνεται έλεγχος για να διαπιστωθεί αν υπάρχει γνωστική ασυμφωνία. Αν δεν υπάρχει τότε η λήψη απόφασης είναι εύκολη. Αν όμως υπάρχει, τότε ενεργοποιείται το σύστημα επανεξέτασης και
αναπροσαρμογής του ερεθίσματος των πληροφοριών για ανατροφοδότηση στην είσοδο και δημιουργία ενός σχεδίου δοκιμαστικής απόφασης.
Μια σειρά τέτοιων διαδικασιών οδηγεί στην τελική ενέργεια που επαναφέρει την ισορροπία.
Σε καταστάσεις γνωστικής ασυμφωνίας τα άτομα αντιδρούν με ποικίλους
τρόπους.
Ο Hilton κάνει λόγο για τέσσερεις:
προσωρινός συμβιβασμός με πιθανή αναβολή της απόφασης
απόρριψη του ερεθίσματος λόγω σοβαρής ασυμφωνίας
υπερίσχυση του ερεθίσματος και λήψη ευνοϊκής απόφασης
τροποποίηση τόσο στοιχείων σχετικών με το ερέθισμα όσο και στοιχείων σχετικών με την αντίδραση ώστε να επέλθει ισορροπία.
2. Το μοντέλο του Katz
Το μοντέλο που προτείνει ο Katz (1963) αναφέρεται ειδικά στη λήψη αποφάσεων
σχετικών με τη σταδιοδρομία. Κατά τη διαδικασία λήψης απόφασης παίζουν ρόλο
τρία κυρίως στοιχεία:
σύστημα αξιών του ατόμου
σύστημα πληροφοριών
σύστημα πρόβλεψης των πιθανών εκβάσεων.
Το άτομο αξιολογεί και ιεραρχεί τις εναλλακτικές επιλογές λαμβάνοντας υπόψη την πιθανότητα επιτυχίας και την αξία που τους έχει προσδώσει. Καλύτερη λύση κρίνεται αυτή με τη μεγαλύτερη προσδοκώμενη αξία.
3. Η θεωρία των Kaldor & Zytowsky
Η θεωρία αυτή (1969) ανήκει στις λογικο-οικονομικές θεωρίες λήψης απόφασης.
Εστιάζεται κυρίως στη λήψη επαγγελματικών αποφάσεων. Οι ακόλουθοι παράγοντες
επηρεάζουν τη διαδικασία λήψης απόφασης:
το σύστημα προτιμήσεων του ατόμου
τα διαθέσιμα μέσα τη στιγμή της απόφασης
ο βαθμός ικανοποίησης από κάθε πιθανή έκβαση.
Κατά τη διαδικασία λήψης απόφασης το άτομο συγκρίνει τα «εισερχόμενα» με τα «εξερχόμενα», συγκρίνει δηλ. το όφελος των αποτελεσμάτων με το κόστος επίτευξης τους.
Έτσι, προκύπτει η καθαρή αξία κάθε εναλλακτικής επιλογής.
4. Η θεωρία του Gati
O Gati (1986) διαμόρφωσε ένα μοντέλο λήψης αποφάσεων το οποίο ονόμασε «μοντέλο διαδοχικού αποκλεισμού». Για την ανάπτυξη της θεωρίας αυτής βασίστηκε στις απόψεις του Tversky για τον αποκλεισμό εναλλακτικών επιλογών με βάση κάποιες προδιαγραφές.
Σε κάθε εναλλακτική επιλογή υπάρχουν διάφορες ποιοτικές και ποσοτικές
διαστάσεις. Το άτομο επιλέγει μια τέτοια διάσταση και τη μετατρέπει σε κριτήριο, σύμφωνα με το οποίο συγκρίνει τις διάφορες επιλογές μεταξύ τους. Έτσι με κριτήριο τη διάσταση αυτή το άτομο καταλήγει στον αποκλεισμό κάποιων επιλογών.
5. Το μοντέλο του Gellat
Σύμφωνα με τον Gellat (1962) οι απαιτούμενες προϋποθέσεις για τη λήψη απόφασης είναι:
ύπαρξη ενός ατόμου που πρέπει να πάρει κάποια απόφαση και ύπαρξη τουλάχιστον δύο εναλλακτικών επιλογών.
Πολύ σημαντικός είναι ο ρόλος των πληροφοριών που έχει το άτομο στη διάθεση του.
Η διαδικασία λήψης απόφασης, σύμφωνα με το μοντέλο του Gellat έχει διάφορα
στάδια:
συλλογή των σχετικών πληροφοριών, εκτίμηση των πιθανών αποτελεσμάτων
κάθε επιλογής και εκτίμηση της πιθανότητας να πραγματοποιηθούν.
εκτίμηση του πόσο επιθυμητά είναι τα αποτελέσματα αυτά.
κατάληξη σε μια απόφαση (τελική ή διερευνητική). Αν η απόφαση είναι
διερευνητική τότε το άτομο αναζητά περισσότερες πληροφορίες και αρχίζει νέος
κύκλος μέχρι να καταλήξει σε νέα απόφαση (τελική ή διερευνητική).
6. Η θεωρία του Vroom
Ο Vroom (1964) πρότεινε ένα ιδιαίτερα σύνθετο μαθηματικο-στατιστικό μοντέλο
λήψης απόφασης.
Περιλαμβάνει δύο επιμέρους μοντέλα: το μοντέλο του σθένους και το μοντέλο της δύναμης.
Γίνεται διάκριση μεταξύ προτίμησης, επιλογής και κατάληξης σε λύση.
Πιο συγκεκριμένα:
το άτομο προτιμά την επιλογή με το μεγαλύτερο «σθένος». Το σθένος είναι ο
βαθμός επιθυμητότητας της επιλογής και προκύπτει από τη συνεκτίμηση των
προβλεπόμενων αποτελεσμάτων και των αξιών του ατόμου.
το άτομο επιλέγει τη λύση με τη μεγαλύτερη «δύναμη». Η δύναμη είναι οι
«προσδοκίες», δηλ. οι πιθανότητες επιτυχίας κάθε εναλλακτικής επιλογής.
το άτομο καταλήγει στη λύση με τις ρεαλιστικότερες πιθανότητες για επιτυχία.
7. Η θεωρία των Tiedeman & O’Hara
Η θεωρία των Tiedeman & O’Hara (1963) αναφέρεται στη διαδικασία λήψης απόφασης.
Η αρχική της μορφή διατυπώθηκε από τον Tiedeman το 1961.
Σύμφωνα με την θεωρία αυτή, η διαδικασία λήψης επαγγελματικής απόφασης
περιλαμβάνει δύο κύρια στάδια:
Φάση προετοιμασίας.
Περιλαμβάνει τα ακόλουθα υποστάδια:
διερεύνηση (το άτομο συλλέγει πληροφορίες και εξετάζει τις εναλλακτικές
λύσεις).
αποκρυστάλλωση (το άτομο εστιάζει την προσοχή του σε μια ομάδα
λύσεων).
επιλογή (το άτομο επιλέγει συγκεκριμένη κατεύθυνση).
διασάφηση (το άτομο οριστικοποιεί την επιλογή του και δημιουργεί
σχέδιο δράσης).
Φάση υλοποίησης και προσαρμογής.
Περιλαμβάνει τα ακόλουθα υποστάδια:
είσοδος στο νέο επαγγελματικό / εκπαιδευτικό χώρο και προσπάθεια
προσαρμογής.Πρόγραμμα ανάπτυξης δεξιοτήτων λήψης εκπαιδευτικών & επαγγελματικών αποφάσεων
στάδιο αναμόρφωσης: Το άτομο, αφού νιώσει αποδεκτό, προσπαθεί να
επηρεάσει το περιβάλλον του.
στάδιο ολοκλήρωσης: Επιτυγχάνεται ισορροπία ανάμεσα στις απαιτήσεις
του περιβάλλοντος και τις επιθυμίες και ανάγκες του ατόμου.
Στη διαδικασία αυτή σημαντικό ρόλο παίζουν οι μηχανισμοί ταύτισης και
διαφοροποίησης με πρόσωπα και απόψεις.
8. Η θεωρία του Harren
Ο Harren (1979) βασίστηκε στη θεωρία των Tiedeman & O’Hara για να διαμορφώσει μια νέα θεωρία λήψης απόφασης, σύμφωνα με την οποία η διαδικασία λήψης απόφασης έχει τα ακόλουθα στάδια:
Γνώση του εαυτού και γνώση του περιβάλλοντος.
Σχεδιασμός, οργάνωση και υλοποίηση όλης της διαδικασίας λήψης
απόφασης.
Δέσμευση του ατόμου για την υλοποίηση της συγκεκριμένης επιλογής.
Υλοποίηση της συγκεκριμένης επιλογής.
.
Μορφές συμπεριφοράς κατά τη λήψη αποφάσεων
Αρκετοί ερευνητές έχουν ασχοληθεί με τις μορφές συμπεριφοράς που εκδηλώνει το άτομο κατά τη διαδικασία λήψης απόφασης (λ.χ. Αrroba, 1977˙ Gellat, 1989˙ Krumboltz et al., 1979).
Ένα από τα πιο ευρέως αναγνωρισμένα συστήματα ταξινόμησης των τρόπων λήψης απόφασης (Leong et al., 1987˙ Phillips et al., 1984˙ Phillips et al., 1985) πρότεινε ο Harren (1979), ο οποίος κάνει λόγο για τρία πρότυπα συμπεριφοράς που εμφανίζονται πιο συστηματικά στη λήψη αποφάσεων και σηματοδοτούν τρεις τρόπους λήψης απόφασης: τον λογικό, τον διαισθητικό και τον εξαρτημένο.
Αυτοί οι τρόποι δείχνουν τον βαθμό στον οποίο το άτομο αναλαμβάνει προσωπική ευθύνη για τη λήψη απόφασης ή επιρρίπτει την ευθύνη στην τύχη ή στους άλλους και τον βαθμό στον οποίο χρησιμοποιεί λογικές αντί για συναισθηματικές στρατηγικές στη λήψη απόφασης.
Λογικός τρόπος: Στηρίζεται στη λογική επεξεργασία.
Τα άτομα αναλαμβάνουν την ευθύνη των πράξεων τους. Ενεργούν με βάση την προγενέστερη
εμπειρία και συσχετίζουν τις εμπειρίες με πιθανές επιπτώσεις στο μέλλον.
Οι ενέργειες τους είναι συνειδητές, αναζητούν πληροφορίες σχετικές με την απόφαση και δρουν υπεύθυνα (Δημητρόπουλος, 2003˙ Σιδηροπούλου-Δημακάκου, 1993).
Αυτός ο τρόπος λήψης απόφασης λαμβάνει υπόψη τόσο τη διάσταση του εαυτού όσο και τη διάσταση του περιβάλλοντος.
Μολονότι ο λογικός τρόπος θεωρείται ο καλύτερος τρόπος λήψης απόφασης, δεν πρέπει να παραγνωρίζεται η σημασία των συναισθημάτων των ατόμων αλλά και η σημασία που έχει για τα άτομα αυτά η γνώμη των άλλων.
Η διαδικασία λήψης απόφασης που βασίζεται στον λογικό τρόπο περιλαμβάνει τα
ακόλουθα στάδια (Sidiropoulou-Dimakakou et al, 2006):
Γνώση του προβλήματος:
Χρειάζεται σαφής προσδιορισμός της κατάστασης που απαιτεί τη λήψη απόφασης.
Συγκέντρωση σχετικών πληροφοριών:
Το άτομο πρέπει να αναζητήσει πληροφορίες από έγκυρες πηγές, να μιλήσει με άτομα που γνωρίζουν το θέμα κ.α.
Στο τέλος του σταδίου αυτού πρέπει να έχει αποκτήσει γνώση τόσο σχετικά με τα
χαρακτηριστικά του εαυτού του όσο και σχετικά με τον κόσμο της εργασίας.
Παραγωγή εναλλακτικών λύσεων:
Το άτομο βλέπει το θέμα από διάφορες οπτικές
Πρέπει να δώσει προσοχή στα παρακάτω στοιχεία:
α) για την αξιολόγηση κάποιων από τις εναλλακτικές λύσεις ενδέχεται να χρειάζεται η συγκέντρωση περισσότερων πληροφοριών, β)
ενδεχομένως κάποιες από τις επιλογές μπορούν να συνδυαστούν και γ) κάθε επιλογή θα έχει συγκεκριμένες συνέπειες.
Αξιολόγηση των εναλλακτικών επιλογών και δέσμευση σε μία: Οι υπόλοιπες
επιλογές θα διαγραφούν πρόσκαιρα και μερικές φορές μόνιμα.
Εφαρμογή: Χρειάζεται βήμα προς βήμα προγραμματισμός των ενεργειών που
πρέπει να γίνουν για την υλοποίηση της απόφασης και στη συνέχεια υλοποίηση
των ενεργειών αυτών.
Διαρκής Αξιολόγηση: Αν η πορεία δράσης που επέλεξε το άτομο δεν έχει τα
προσδοκώμενα ή επιθυμητά αποτελέσματα, τότε πρέπει να επανεκτιμήσει τους
στόχους του και τις εναλλακτικές του επιλογές.
Διαισθητικός τρόπος: Στηρίζεται περισσότερο στη διαίσθηση και λιγότερο στη λογική.
Οι αποφάσεις αυτού του τύπου είναι αυθόρμητες και απαιτούν λίγο
χρόνο, λίγες πληροφορίες και ελάχιστο σχεδιασμό. Το άτομο χρησιμοποιεί τη
φαντασία του και δίνει προσοχή στα παρόντα συναισθήματα (Frank, 1988). Ο
διαισθητικός τρόπος λήψης απόφασης χαρακτηρίζεται από μικρή πρόβλεψη του
μέλλοντος και έλλειψη αναζήτησης πληροφοριών και ορθολογικής αξιολόγησης των
εναλλακτικών επιλογών. Οι διαισθητικές αποφάσεις είναι χρήσιμες σε επείγουσες ή
απρόβλεπτες καταστάσεις και στις διαπροσωπικές σχέσεις (όπου υπάρχει αδυναμία
πρόβλεψης των αντιδράσεων των άλλων). Δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται ως
εύκολη λύση για να αποφύγει το άτομο τη συλλογή πληροφοριών.
Εξαρτημένος τρόπος: Χρησιμοποιείται από άτομα που κατά τη λήψη αποφάσεων εξαρτώνται από τη γνώμη, τις επιθυμίες και τις προσδοκίες των άλλων.
Υπάρχει άρνηση της προσωπικής ευθύνης και το άτομο την επιρρίπτει σε άλλους.
Όμως, ακόμα και αν η λήψη απόφασης ανατεθεί σε άλλους, οι συνέπειες της
απόφασης θα αφορούν το ίδιο το άτομο. Οι αποφάσεις αυτού του τύπου είναι εύκολες
αφού απαιτούν απλή αποδοχή της επιλογής των άλλων. Είναι χρήσιμες για ζητήματα
μικρής σημασίας, καθώς έτσι το άτομο εξοικονομεί χρόνο. Δεν πρέπει να Πρόγραμμα ανάπτυξης δεξιοτήτων λήψης εκπαιδευτικών & επαγγελματικών αποφάσεων
χρησιμοποιούνται ως εύκολη λύση για να αποφύγει το άτομο τη συλλογή
πληροφοριών ή επειδή φοβάται να επιλέξει μόνο του.
Κατά τους Tiedeman & O’Hara (1963) η αποτελεσματικότητα μιας απόφασης
εξαρτάται από τον βαθμό γνώσης του εαυτού και του περιβάλλοντος. Στη θεωρία
τους κάνουν λόγο για τέσσερις τρόπους προσέγγισης της κατάστασης απόφασης: α) η
αδυναμία γνώσης τόσο του εαυτού μας όσο και του περιβάλλοντος προκαλεί μια
κατάσταση σύγχυσης (ή «παράλυσης») που καθιστά αδύνατη τη λήψη απόφασης, β)
η γνώση του εαυτού σε συνδυασμό με την έλλειψη γνώσης του περιβάλλοντος οδηγεί
σε διαισθητική απόφαση, γ) η έλλειψη γνώσης του εαυτού σε συνδυασμό με γνώση
των συνθηκών του περιβάλλοντος οδηγεί σε εξαρτημένη απόφαση και δ) η γνώση
τόσο του εαυτού όσο και του περιβάλλοντος συνδέεται με τη λογική απόφαση.
Παρουσιάστηκαν στην παραπάνω μελέτη μελέτη την οποία είδαμε Εννοιολογικές διακρίσεις,Θεωρίες λήψης απόφασεων,και Μορφές συμπεριφοράς κατά τη λήψη αποφάσεων.
Επίλογος
Πώς κυβερνάται το ανθρώπινο σύστημα λήψης αποφάσεων;
Το ανθρώπινο σύστημα λήψης αποφάσεων κυβερνάται βασικά από δύο μηχανισμούς. Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες υπάρχουν στον εγκέφαλο δύο νευρικά κέντρα που εμπλέκονται στη λήψη αποφάσεων, το διαβουλευτικό (συζητικό, που μελετά, εξετάζει, αναλύει) και το συναισθηματικό.
Το συναισθηματικό κέντρο λήψης αποφάσεων, είναι πολύ αρχαιότερο στους ανθρώπους. Τους εξυπηρέτησε στην προσαρμογή τους για επιβίωση μπροστά στις πολλαπλές απειλές που είχαν να αντιμετωπίσουν. Τους βοήθησε να καλύπτουν τις βασικές τους ανάγκες, να αναγνωρίζουν και να αντιμετωπίζουν ταχύτατα τους κινδύνους.
Όμως με την εξέλιξη τους οι άνθρωποι, ανάπτυξαν την ικανότητα να αναλύουν τις μακροχρόνιες συνέπειες της συμπεριφοράς τους που βασίζεται στο συναισθηματικό κέντρο λήψης αποφάσεων. Άρχισαν να υπολογίζουν τα υπέρ και τα κατά, το όφελος και το κόστος των επιλογών τους.
Το διαβουλευτικό κέντρο λήψης αποφάσεων εντοπίζεται στον προμετωπιαίο φλοιό του εγκεφάλου. Το μέρος αυτό του εγκεφάλου των ανθρώπων αναπτύχθηκε αργότερα στην εξέλιξη τους αλλά δεν αντικατέστησε τα παλαιότερα εγκεφαλικά συστήματα.
Πρέπει να τονίσουμε ότι η ανθρώπινη συμπεριφορά δεν βρίσκεται μόνο κάτω από τον έλεγχο του συναισθηματικού ή του διαβουλευτικού κέντρου λήψης αποφάσεων. Είναι αποτέλεσμα των αλληλεπιδράσεων μεταξύ των δύο συστημάτων.
Ο συναισθηματικός έλεγχος λήψης αποφάσεων είναι γρήγορος. Όμως έχει τη δυνατότητα να ανταποκρίνεται μόνο σε περιορισμένο αριθμό καταστάσεων.
Ο διαβουλευτικός μηχανισμός, είναι πολύ πιο ευπροσάρμοστος, αλλά κοπιαστικός και σχετικά αργός.
Ο συναισθηματικός είναι ο προκαθορισμένος και προεπιλεγμένος μηχανισμός λήψης αποφάσεων στον άνθρωπο. Το διαβουλευτικό κέντρο επεμβαίνει όταν οι άνθρωποι συναντούν νέες καταστάσεις ή όταν η ορθή απόφαση δεν είναι ευδιάκριτη.
Ο συναισθηματικός έλεγχος επηρεάζεται από έντονες, ζωντανές εικόνες, από την αμεσότητα και τις ειδήσεις. Αυτό σημαίνει ότι επηρεάζεται και ανταποκρίνεται σε γεγονότα που συνοδεύονται από εντυπωσιακές οπτικές παραστάσεις (φωτογραφίες, προβολές βίντεο στις ειδήσεις) ιδιαίτερα όταν αυτά συνέβηκαν πρόσφατα και όταν οι άνθρωποι δεν είναι εξοικειωμένοι ή δεν είχαν το χρόνο να προσαρμοστούν.
Επίσης πολύ σημαντικό είναι ότι το συναισθηματικό κέντρο λήψης αποφάσεων, επηρεάζεται σοβαρά από τις ομάδες, τάξεις ή άλλες κατηγοριοποιήσεις στις οποίες εντάσσουν οι άνθρωποι τους άλλους ανθρώπους που συναντούν. Δηλαδή το "εμείς" και "εκείνοι" είναι μια εξαιρετικά σημαντική διάκριση στους μηχανισμούς της συναισθηματικής λήψης αποφάσεων.
Πρέπει να προσθέσουμε ότι το συναισθηματικό κέντρο είναι σε θέση να ενεργοποιεί το διαβουλευτικό κέντρο λήψης αποφάσεων. Τα μέτρια επίπεδα φόβου, θυμού, ή οποιασδήποτε άλλης αρνητικής συναισθηματικής κατάστασης, προειδοποιούν το διαβουλευτικό κέντρο ότι κάτι δεν πάει καλά και ότι οι υπηρεσίες του απαιτούνται.
| Όμως με ένα περίεργο τρόπο, παρά το γεγονός ότι το συναισθηματικό ενεργοποιεί το διαβουλευτικό, όσο πιο έντονα γίνονται τα συναισθήματα τόσο πιο πολύ το συναισθηματικό κέντρο τείνει να αντικαταστήσει το διαβουλευτικό κέντρο στη λήψη αποφάσεων και στη συμπεριφορά.
Έτσι βρισκόμαστε σε καταστάσεις που ενώ οι άνθρωποι καταλαβαίνουν ποια είναι η πιο ορθή πορεία που πρέπει να ακολουθήσουν, εντούτοις βρίσκουν τους εαυτούς τους να κάνουν ακριβώς το αντίθετο.
Αυτό σημαίνει ότι οι καταστάσεις που απαιτούν το περισσότερο μια προσεκτική καλά ζυγισμένη και ορθολογιστική απάντηση και συμπεριφορά, είναι εκείνες στις οποίες τα συναισθήματα μας μπορούν να υπονομεύσουν τα μακροπρόθεσμα συμφέροντα μας.
|
Θα συγκρατήσουμε λοιπόν ότι τα έντονα συναισθήματα και τα πάθη μπορεί να υπερισχύουν της λογικής και των αρχών. Για αυτό απαιτούνται μηχανισμοί προσεκτικού και σχολαστικού ελέγχου στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων τόσο σε ατομικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο κρατών, κυβερνήσεων και πολιτικών.
Η μελέτη βασίστηκε σε κείμενα από το Κέντρο Έρευνας και Αξιολόγησης στην Επαγγελματική Συμβουλευτική -Τομέας Ψυχολογίας-Πανεπιστήμιο Αθηνών.Επιμέλεια
ΑΚΡΙΒΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ - http://akrivosgeorgefx.blogspot.gr/
Πάροχος εντολών σε συναλλαγές με μόχλευση και διαχειριστής επενδύσεων. Τεχνικός αναλυτής τιμών σε χρηματοικονομικά προιόντα(νομισματικές ισοτιμίες, δείκτες, μετοχές, εμπορεύματα κ.α.)
ΑΡΘΟΓΡΑΦΙΑ ΣΧΕΤΙΚΗ ΜΕ ΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΑΛΛΑ ΘΕΜΑΤΑ.
http://marketnews.gr/author/65/akrivos_giorgos
